Nu de minister van OCW de subsidie voor Nederlandse scholen in het buitenland volledig heeft afgeschaft, komt een belangrijke brug naar Nederland en kenniscentrum van Nederlandse taal en cultuur wereldwijd in gevaar.
Op vrijdagmiddag verlaat ik de TL-verlichting en klapperende ramen van de staatsarchieven waar ik aan mijn dissertatie werk, en geef ik Nederlands aan de Nederlandse School Kaapstad. Vanuit de koloniale geschiedenis heeft de oudste stad van Zuid-Afrika een Nederlandse gemeenschap die niet louter uit expats bestaat. De Nederlandse school die er dan ook zit, is een Nederlandse Taal- en Cultuurschool (NTC-school). Dat wil zeggen dat de leerlingen naar een lokale dagschool gaan, en bij ons aanvullend Nederlands krijgen. Ik geef les aan de eerste-, tweede- en derdeklassers, een groepje van in totaal acht leerlingen. Afhankelijk van de thuissituatie (Nederlandse, Engelse, en/of Afrikaanse ouder(s)) zijn ze eerste-, tweede- of derdetaalsprekers Nederlands.
Zaken die voor mij in het Nederlands vanzelfsprekend zijn, zijn dat vaak niet voor hen, hetzij omdat ze al even niet meer in Nederland zijn geweest, hetzij omdat ze er nog nooit zijn geweest. In de pauze zei een leerling, met beschuldigende vinger en beteuterde stem, bijvoorbeeld tegen me: ‘Die jongen struikelt mij.’ ‘Nee,’ verbeterde ik, ‘hij láát jou struikelen.’ De constructie is vanuit het Engels goed te verklaren: ‘he trips me’.
Ik kan het met mijn leerlingen uitstekend hebben over dit soort verschillen tussen talen; een aantal leest boeken met hetzelfde gemak in het Engels, Afrikaans en Nederlands. Maar uiteraard hebben we het ook gewoon over ‘’t kofschip’, over waarom je ‘accuutje’ schrijft en niet ‘accutje’ (zeg het maar hardop), en nemen we deel aan de Jonge Jury. (Een van mijn leerlingen zit nu zelfs op afstand ín de jury!)
De school is geaccrediteerd door de Nederlandse onderwijsinspectie en volgt het Nederlandse curriculum voor het schoolvak Nederlands, aangevuld met een portie Nederlandse en Vlaamse cultuur. Mijn leerlingen debatteren bijvoorbeeld over stellingen als: moet je als Nederlander in Nederland zijn geboren?, moet je als Nederlander Nederlands spreken?, en: mag je stemmen bij de Tweede Kamerverkiezingen ondanks dat je niet in Nederland werkt of woont? Door hun cultureel hybride en meertalige actualiteit hebben mijn Kaapse leerlingen – wereldburgers in de dop – hierover opvallend ontwikkelde inzichten vergeleken bij hun leeftijdgenoten in Nederland.
Aan het eind van de Nederlandse Schoolrit leggen ze een examen af, waarmee ze in veel Nederlandstalig hoger onderwijs kunnen instromen. De meesten koesteren die droom en zijn er trots op dat ze het Nederlands beheersen.
Helaas heeft de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de subsidies voor Nederlands onderwijs in het buitenland gedurende de afgelopen jaren steeds verder teruggedraaid, en sinds vorig jaar zelfs volledig afgeschaft. Daardoor komen Nederlandse scholen over de hele wereld flink in de knel; op de website van de Stichting Nederlands Onderwijs in het Buitenland (NOB, adviesorgaan voor de scholen in opdracht van OCW) is te zien dat veel van deze scholen al zijn gesloten. Tegelijkertijd moet het onderwijs in Nederland internationaler worden en lees ik in de Onderwijsvisies voor 2020 en 2025 dat de blik meer naar buiten moet.
Ik zit erover te denken om mijn leerlingen een brief te laten schrijven aan de minister. Want misschien betekent internationalisering niet louter de blik van binnen naar buiten richten, maar kan het helpen om de blik ook eens van buiten naar binnen te richten. Mijn leerlingen zijn stuk voor stuk fier op hun Nederlanderschap, of dat nu in termen van taalvaardigheid, paspoort of geboorteland wordt uitgelegd. Ze zijn poliglotten met een enorme wereldkennis en cultureel relativerend vermogen. En bovendien willen de meesten meer dan graag in Nederland komen studeren. In het licht van de huidige discussie over meer internationalisering en English native speakers in het Nederlands hoger onderwijs is dat misschien zo slecht nog niet.
De sluiting van het Institut Néerlandais in Parijs kreeg in 2013 nogal wat media-aandacht: bij deze voorpost van Nederlandse cultuur leerden per jaar 500 Fransen Nederlands. De toenmalige minister van Buitenlandse Zaken vond de locatie echter te duur, en een goedlopend instituut werd opgeheven.
Er is sindsdien over de hele linie weinig geïnvesteerd in Nederlands in het buitenland; dubbele nationaliteiten zijn per definitie verdacht, en bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen was D66 de enige partij met een expliciet programma voor Nederlanders in het buitenland. Tegelijkertijd breidt bijvoorbeeld Duitsland zijn wereldwijde netwerk van culturele instituten (de zogenaamde Goethe-instituten) juist uit.
Natuurlijk, scholen kunnen zelf ook wat doen. Aan de Nederlandse School Kaapstad wordt flink hervormd om zonder subsidie toch aan de accreditatie-eisen van het ministerie te kunnen blijven voldoen, want die blijven ongewijzigd, en ook de vraag naar Nederlands onderwijs in Kaapstad blijft. Maar de subsidie dekte voorheen ongeveer de helft van het schoolgeld, en het gat dat nu is ontstaan is niet met een simpele hervorming of extra ouderbijdrage op te lossen.
Door het dichtdraaien van de subsidiekraan wordt meer op het spel gezet dan wat misschien een geldverslindende luxe buiten de grenzen van het koninkrijk lijkt. Nederlandse scholen in het buitenland zijn de natuurlijke ambassadeurs van de Nederlandse taal en cultuur, en bieden een brug voor talent richting Nederland. Er zit daarnaast een schat aan kennis over tweede- en derdetaalverwerving en onderwijssystemen in het buitenland. In tijden waarin internationalisering van het Nederlands onderwijs zo hoog op de agenda staat, zou het onverstandig zijn als Nederland dit netwerk laat opdrogen.
________________________
Armada-redacteur Tycho Maas verblijft voor promotieonderzoek aan de Universiteit van Stellenbosch, Zuid-Afrika. Regelmatig schrijft hij over ervaringen, achtergronden en actualiteiten rond taal, literatuur en cultuur in het land met elf officiële talen.
Bronnenlijst
http://www.nederlandseschoolkaapstad.com
Afbeelding: Stichting NOB.
Tijdschrift voor wereldliteratuur 